Citaatrecht

Een aanzienlijk deel van de fotoclaims die ik zie gaat over foto's die onder citaatrecht zijn gepubliceerd. De claimbot detecteert namelijk automatisch en ziet niet of er sprake is van een uitzondering op de auteurswet.
Er wordt door juristen en fotografen nogal wat desinformatie verspreid over het citaatrecht.

"‘het was een citaat’ (was het niet, al is het maar omdat naamsvermelding ontbrak, maar ook omdat de foto niet besproken werd)" Charlotte Meindersma op Twitter

"Men dient inhoudelijk te verwijzen naar die bepaalde foto in de vorm van een beschrijving ervan, een beoordeling of een commentaar." Permission Machine in een mailwisseling.

"Tot onze grote schrik en ontsteltenis geeft de rechter in casu een volstrekt eigen – volstrekt misplaatste – interpretatie van het citaatrecht" Jacques Happe op Villamedia


Reden om er maar eens een stukje over te tikken zodat ik makkelijk kan doorverwijzen.
Het citaatrecht kent vijf aandachtspunten:

1. Openbaar en originele staat
De foto dient al rechtmatig openbaar gemaakt te zijn.
Je mag het werk niet verminken door er bijvoorbeeld een eigen watermerk op te zetten of een watermerk te verwijderen. Of bijsnijden is toegestaan hangt af van de situatie (en de rechter).

2. Niet-commercieel
Een citaat is toegestaan in een aankondiging, beoordeling, bespreking, kritiek of wetenschappelijke verhandeling. Het komt erop neer dat je een foto niet mag gebruiken om een product of dienst aan te prijzen. Je mag niet zonder toestemming citeren in reclames, advertenties of advertorials.

3. Functionaliteit
De foto moet een doel hebben en niet louter ter versiering zijn gebruikt. Louter ter versiering is bijvoorbeeld een bloemenfoto bij een artikel over een elektrische fiets. Louter ter versiering is bijvoorbeeld een bloemenfoto als achtergrond op een website. 
Op het bespreken van de foto na is een vuistregel dat de foto inwisselbaar moet zijn voor een ander exemplaar.
Helaas is rechtspraak geen exacte wetenschap en hangt het van de rechter af of citaat wordt toegewezen. Omschrijf dus zo goed mogelijk wat de functie van de foto is.

4. Proportionaliteit
Niet meer dan nodig. Het moet de "normale exploitatie" van de maker niet in de weg zitten.
  • Geen downloadbare optie in groot (fullsize) formaat.
  • Niet alle 20 voorbeelden in je boek van dezelfde fotograaf.
  • Niet zoveel foto's van een expositie dat je niet meer naar de expositie hoeft.
  • Niet de "spoiler" verklappen.
  • Geen (paginabrede) foto als blikvanger.
  • De foto moet ondergeschikt zijn aan de tekst. Zo is "Dit vind ik een mooie foto" niet voldoende om de foto te tonen.
5. Bronvermelding
"Bronvermelding indien redelijkerwijs mogelijk" staat in de wet. Helemaal begrijpen doe ik dat niet want foto's komen niet uit de lucht vallen, er is altijd een bron. Ik denk dat ze bedoelen dat je bij een foto van 120x70 pixels waar het watermerk met de bron onleesbaar is geen leesbare bronvermelding hoeft toe te voegen. En dat je bij een naamloos rondzwervende foto geen uren hoeft te zoeken naar de eerste openbaarmaker.

Veel mensen weten niet dat naamsvermelding van de fotograaf alleen hoeft als die naam bij de bron vermeld staat.
Het vileine in het digitale tijdperk is dat de naam wegvalt bij het delen van een foto en dat de naam later toegevoegd kan zijn aan de bronpublicatie.

Zo zag ik een claim van G.P. Brinkman voor een foto die in 2007 was gepubliceerd bij een omschrijving van een wandeling van Van Gogh. Klein formaat en een aanklikbare verwijzing naar de bron*. De ingeschakelde jurist, Dirk Dijkstra van NL.Legal, kwam met dit bewijs dat het geen citaat was omdat de naam ontbrak. Via Wayback bleek dat de naam van de fotograaf in 2007 ontbrak. Sterker, in mei 2019 ontbrak de naam ook nog...

Enfin. Hoogste tijd dat de auteurswet gewijzigd wordt en dat de naam van de fotograaf OP de eerst-openbaargemaakte foto moet staan wil hij zijn rechten tot in den treure blijven uitoefenen.


* Een aanklikbare verwijzing naar de bronpublicatie... Volgens het Svensson-arrest wordt een foto die via een aanklikbare verwijzing naar de bronpublicatie wordt getoond niet gezien als een mededeling aan nieuw publiek. Het screenshot van de website van G.P. Brinkman linkt daarom in dit artikel door naar de bronpublicatie.
Er is een hele bedrijfstak die zich bezighoudt met beter vindbaar worden in Google door linkbuilding. Er wordt betaald voor aanklikbare verwijzingen. Ik snap daarom niet dat G.P. Brinkman een partij als Copyright-cop inschakelt om links verwijderd te krijgen.


Alles op dit blog is en blijft gratis, al kost het meer tijd en frustratie dan me lief is. Ik verdiep me alweer vijf jaar in auteursrechtschendingen. Ik ben zelf geen jurist, maar juristen gebruiken mijn bevindingen in artikelen, processtukken, scripties en proefschriften.
Moreel gezien kan ik benadeelden, die in dit commerciële juridische circus vaak nergens terecht kunnen, niet in de kou laten staan.
Een kop koffie als steun wordt gewaardeerd.


Update 23 augustus 2023

Maarten Dallinga kreeg een sommatiebrief en later een dagvaarding voor deze foto waarbij Visual Rights Group zegt te hebben gecontroleerd op citaatrecht.